زن زندانی

ویکتور هوگو

ترجمه بهروز عارفی

«خاورانه» Les Orientales نام جُنگ شعری است از ویکتور هوگوVictor Hugo ، شامل 41 قطعه که 36 شعر آن در سال 1828 سروده شده است.

زنِ اسیر La Captive نهمین شهر این جُنگ است که دارای ۹ بندِ ۸ بیتی و ۹ هشتائی (بندی با ۸ شعر) هست. در پیش در آمد این شعر، و نیز در «تکه های مار» و «نوامبر»، ویکتورهوگو، شعر خود را با جملاتی از گلستان سعدی آذین کرده است. در شعر بیست و نهم از این جُنگ، ترجمه شعری عاشقانه از حافظ آمده است.

در شعر «کودک» هم یک بار نام ایران آمده است. گاهی ترجمه های شعرهای سعدی و حافظ برگردانی آزادست و شاعر از شعر فارسی الهام گرفته است. آندره دوریِیر André Du Ryer بخش هائی ازگلستان سعدی را برای نخستین بار در سال 1634 به فرانسه ترجمه کرد. ترجمه های کامل گلستان و بوستان در قرن نوزدهم در اروپا منتشر شد.

جُنگ «خاورانه» در سال 1829، یک سال پس از پیروزی غربی ها بر ناوگان مشترک مصر-عثمانی که پایان بخش جنگ در یونان بود، انتشار یافت. اشاره ی ویکتور هوگو به شعر بزرگان شعر فارسی، حاکی از تاثیر ادبیات ایران در ادب فرانسه در قرن نوزدهم است.

در مورد «مقام سعدی در ادبیات فرانسه» مقاله جامعی از جلال ستاری با همین عنوان را بخوانید. در مورد تاثیر ادبیات فارسی بر ادبیات اروپا، به کتاب «از سعدی تا آراگون» نوشته ی شادروان جواد حدیدی مراجعه کنید. ویکتور هوگو در مورد گلستان گفته: « چه کنم که بتوانم کتابی بنویسم به نام گلستان که باد پاییز نتواند به اوراق آن دست یابد»

زن در شعرهای این مجموعه حضوری چشمگیر دارد. «زن زندانی» با نگاهی رمانتیک و شاعرانه زیبائی طبیعت شرق را توصیف می کند و نشانه ی اعتقاد هوگو به پیوند باختر و خاور است.

زن زندانی

آواز پرندگان درختان موزون است،

به خوش آهنگی شعر*

گلستان سعدی

اگر دربند نبودم،

چه دلپذیر بود برایم این سرزمین ،

دریای خروشانش،

مزرعه های ذرت اش،

ستارگان بی شمارش،

اگر که در راستای دیوار ظلمت

به تاریکی

برق شمشیر سپاهیان نمی بود.

نه من بانوی شرقی ام

که خواجه ای سیاه، سازم را کوک کند،

آینه ام را به دست گیرد.

آری، دور از این سودومی ها،

در دیاری که با مردان جوان

به سر می بریم،

شب ها، می توان سخن گفت.

با این همه، دلبسته ی کرانه ای ام،

که، هرگز در زمستان ها

زوزه نمی کشد، بادهای سرد

از میان پنجره ای باز.

با باران گرم تابستانی

حشره سبز درهم می پیچد

چونان زُمُردی جاندار

زیر بوته های علف سبز.

اِزمیر شاهزاده بانوئی است

با کلاه زیبایش؛

دمادم، بهار شاداب

پاسخی می دهد به ندای او،

و چون دسته گل های خندان

در گلدان،

مثل دریاهای پر جزیره اش،

که تازگی می تراود از آن.

دوست دارم برج های گلگونش را،

درفش های برافراشته اش را،

کلبه های زرین اش را،

که به بازیچه های کودکان مانند؛

به خاطر اندیشه هایم، دوست می دارم

کجاوه هائی را که در پشت پیلان

آرام آرام تاب می خورند.

در این قصرهای پریان،

قلب پُر آوای من، باور دارد،

صداهای خفه شده در گلو را

که از بیابان می رسد،

شنیدن آوای پریان را

آمیختن ملودی ها را

در ترانه های بی پایان

که در آسمان ها سر می دهند!

عطرهای سوزان شیرین را

در این دیار می پرستم،

بر روی شیشه های طلائی پنجره ها

برگ های لرزان را،

آبی که زیر نخلی خمیده

از چشمه ای می جهد،

و لک لک سپید را

بر فراز مناره های سفید.

در سبزه زار، دوست دارم

سر دهم ترانه ای اسپانیائی،

آن هنگام که همراهان مهربان،

فوج آوارگان،

پا بر خاک می سایند،

آن جا که قهقهه ها،

به زیر چتری آفتابی

در هم می پیچند.

اما، هنگام که نسیم

پَرزنان، بر چهره ام بوسه می زند،

خوش دارم که شب هنگام،

در آرامش، غرقه در خود،

بیاسایم با چشمانی

دوخته بر دریای ژرف،

به هنگامی که ماه،

زرین و رنگ باخته،

می گشاید بادبزن سیمنش را

بر روی امواج

------

* در سرلوحه شعر، ویکتورهوگو از عبارت زیر از دیباچه گلستان الهام گرفته است و ویکتور هوگو ترجمه فرانسهء شعر عربی سعدی را آورده است که مترجم به فارسی برگردانده است.

شب را به بوستان با یکی از دوستان اتفاق مَبیت افتاد. موضعی خوش و خرم و درختان درهم، گفتی که خردهء مینا بر خاکش ریخته و عِقد ثریا از تارکش آویخته،

روضه الصفا ماءُ نهرِها سَلسال دوحهُ سجعُ طیرها مَوزون

ان پُر از لاله های رنگارنگ وین پُر از میوه های گوناگون

باد در سایه ی درختانش گسترانیده فرش بوقلمون

La captive

On entendait le chant des oiseaux

Aussi harmonieux que la poésie.

SADI, Guilstan

Si je n'étais captive,
J'aimerais ce pays,
Et cette mer plaintive,
Et ces champs de maïs,
Et ces astres sans nombre,
Si le long du mur sombre
N'étincelait dans l'ombre
Le sabre des spahis.

Je ne suis point tartare
Pour qu'un eunuque noir
M'accorde ma guitare,
Me tienne mon miroir.
Bien loin de ces Sodomes,
Au pays dont nous sommes,
Avec les jeunes hommes
On peut parler le soir.

Pourtant j'aime une rive
Où jamais des hivers
Le souffle froid n'arrive
Par les vitraux ouverts,
L'été, la pluie est chaude,
L'insecte vert qui rôde
Luit, vivante émeraude,
Sous les brins d'herbe verts.

Smyrne est une princesse
Avec son beau Chapel ;
L'heureux printemps sans cesse
Répond à son appel,
Et, comme un riant groupe
De fleurs dans une coupe,
Dans ses mers se découpe
Plus d'un frais archipel.

J'aime ces tours vermeilles,
Ces drapeaux triomphants,
Ces maisons d'or, pareilles
A des jouets d'enfants ;
J'aime, pour mes pensées
Plus mollement bercées,
Ces tentes balancées
Au dos des éléphants.

Dans ce palais de fées,
Mon cœur, plein de concerts,
Croit, aux voix étouffées
Qui viennent des déserts,
Entendre les génies
Mêler les harmonies
Des chansons infinies
Qu'ils chantent dans les airs !

J'aime de ces contrées
Les doux parfums brûlants,
Sur les vitres dorées
Les feuillages tremblants,
L'eau que la source épanche
Sous le palmier qui penche,
Et la cigogne blanche
Sur les minarets blancs.

J'aime en un lit de mousses
Dire un air espagnol,
Quand mes compagnes douces,
Du pied rasant le sol,
Légion vagabonde
Où le sourire abonde,
Font tournoyer leur ronde
Sous un rond parasol.

Mais surtout, quand la brise
Me touche en voltigeant,
La nuit j'aime être assise,
Etre assise en songeant,
L'œil sur la mer profonde,
Tandis que, pâle et blonde,
La lune ouvre dans l'onde
Son éventail d'argent.